Głąbiński Stanisław (1862–1943), ekonomista i polityk. Ur. 25 II w Skolem we wschodniej Galicji. Pochodził z rodziny mieszczańskiej; ojciec Jan, uczestnik powstania 1846 r., był kierownikiem straży skarbowej w Skolem, Brzozowie, Czortkowie i Samborze oraz radcą i asesorem miejskim w Samborze. G. ukończył gimnazjum w Samborze, od 1880 r. studiował prawo na Uniw. Lwow. Pierwszą pracą naukową G-ego był referat wygłoszony w Kółku Krajoznawczym, Ludność polska na Śląsku (drukow. w „Wędrowcu” 1882). Aplikował w Samborze, doktoryzował się we Lwowie w r. 1887. Gdy w r. 1888 trzeba było zastąpić L. Bilińskiego, G. objął wykłady z ekonomii społ., habilitując się na podstawie rozprawy O systemie fizjokratów w ekonomice społecznej. Ekonomii poświęcił też swoje następne prace naukowe: Pojęcie nauki skarbowej (1889 i 1890), Reforma waluty w Austrii („Ekonomista” 1890), Poglądy na dzisiejszy stan rolnictwa („Przegląd Prawa i Administr.”, „Niwa” 1893) i i. W r. 1892 został profesorem nadzwycz. Uniw. Lwow., w 1895 r. – zwycz., w l. 1899–1900 był dziekanem Wydziału Prawa, a w l. 1908–9 rektorem. Z późniejszych prac naukowych G-ego najważniejsze są: Historia i statystyka monarchii austro-węgierskiej (wspólnie z L. Finklem, 1897), Wykład ekonomii społecznej (1912), Nauka skarbowości (1925), Ekonomika Narodowa (1927–8), Polskie prawo skarbowe (1928), Historia ekonomiki (2 t. 1939). G. należał do szkoły historycznej, a gospodarstwo narodowe rozpatrywał jako całość obejmującą nie tylko działalność jednostek, ale również państwa, Kościoła i wszelkich grup społecznych. Zajmował się nadto skarbowością. Poza książkami ogłaszał artykuły w różnych czasopismach, jak „Ekonomista”, „Przegląd Prawa i Administracji”, „Österreichische Revue”, „Rok Polski”, „Kraj”. W uznaniu dorobku naukowego został G. wybrany członkiem Akademii Nauk Społecznych w Filadelfii, Towarzystwa Naukowego we Lwowie, Krajowej Rady Statystycznej i Instytutu Nauk dla Spraw Emigracji i Kolonizacji.

Ok. r. 1890 rozpoczął G. działalność publicystyczną i polityczną. W l. 1890–2 zastępował głównego redaktora „Gazety Narodowej”. W r. 1892 założył razem z Tad. Skałkowskim, Kl. Dzieduszyckim i i. Tow. Parcelacyjne, pierwsze tego rodzaju w Galicji wsch. Ponadto w l. 90-tych brał udział w zakładaniu Tow. Handlowo-Geograf., Krajowego Związku Przemysłowego, którego był przewodniczącym do r. 1902, Tow. Kursów Akademickich dla Kobiet i i. Był wiceprezesem Tow. Kółek Rolniczych, członkiem zarządu Związku Stowarzyszeń Zarobkowych i Gospodarczych, członkiem Krajowej Rady Kolejowej, radnym m. Lwowa, a w radzie miejskiej przewodniczącym komisji budżetowej, prezesem Rady Nadzorczej Zarządu Gł. T. S. L., prezesem IV dzielnicy Sokoła. Zajmował się też kredytem chłopskim, pisząc kilka referatów o spółkach Raiffeisena. Wybrany został honorowym obywatelem Łańcuta i Nowego Targu. Jego dążeniem był rozwój ekonomiczny Galicji i jej ekonomiczna niezależność. W tym celu popierał skutecznie rozwój przemysłu i handlu galicyjskiego oraz pracę kooperatyw.

Działalność polit. na większą skalę rozpoczął G. na początku XX w. Po projektach kandydowania do Rady Państwa w 1897 r., G. zdobył mandat w r. 1902 i dzierżył go do 1918 r. W l. 1904–18 był posłem na sejm galicyjski, w l. 1910–18 na sejm bukowiński. W stosunkach galicyjskich przyświecała mu teza niepodzielności Galicji rządzonej przez większość polską. Pierwszym wystąpieniem G-ego w Radzie Państwa (29 X 1902) było przemówienie w sprawie strajków rolnych, utrzymane w duchu zdecydowanie wrogim wobec ludności ukraińskiej. Zawsze też zwalczał projekty utworzenia uniwersytetu ukraińskiego we Lwowie. Nacjonalizm był jedną z najbardziej charakterystycznych cech polityki G-ego; ponadto głosił konieczność powiększenia autonomii Galicji zwłaszcza w najbardziej znanej broszurze z tych lat: Idea samodzielności a finanse Galicji (1902). Od r. 1901 współpracował ściśle z wpływowym dziennikiem „Słowo Polskie”, który w r. 1902 stał się organem narodowej demokracji.

Ze stronnictwem wszechpolskim G. związany był od początku kariery politycznej. Zaraz po wstąpieniu do Koła Polskiego starał się nakłonić T. Romanowicza, aby zgodził się nazwać Klub lewicy demokratycznej narodowo-demokratycznym. Wobec niepowodzenia rozpoczął wraz z innymi politykami wszechpolskimi pracę nad założeniem w Galicji stronnictwa, po którego powstaniu w r. 1905 został jego prezesem. Początkowo G. był jedynym narodowym-demokratą w Kole Polskim, ale po wyborach w 1907 r. stanął na czele najsilniejszego w Kole stronnictwa. Spowodowało to wysunięcie G-ego na różne stanowiska. Jako przywódca «lewicy» wybrany został wiceprezesem Koła, 23 X 1907 r. przewodniczącym Unii Demokratycznej, a 12 XI 1907 r. prezesem Koła, którym pozostawał do 9 I 1911 r. W okresie późniejszym był jednym z wiceprezesów. W l. 1907–11 był także prezesem Pol. Koła Sejmowego. Jako prezes Koła Pol. uczestniczył w obradach delegacji wspólnych parlamentów austriackiego i węgierskiego, w r. 1910 wybrany został ich prezydentem, potem wiceprezydentem. Na tym stanowisku odgrywał często rolę języczka u wagi i dzięki temu zdobywał ustępstwa dla Galicji. Wybór G-ego na prezesa Koła natrafił na opór ze strony konserwatystów oraz cesarza. Choć okazało się, że G. prowadził politykę równie lojalną jak jego konserwatywni poprzednicy, konserwatyści krakowscy dążyli do jego obalenia, nie chcąc oddawać na stałe w ręce Narodowej-Demokracji tak ważnego stanowiska. Było to jedną z przyczyn wciągnięcia do Koła Stronnictwa Ludowego w celu uzyskania większości.

W czasie rokowań nad reformą wyborczą do Rady Państwa G. był w komisji Koła referentem ordynacji wyborczej i brał udział w rokowaniach z rządem. Sam był zresztą przeciwnikiem cztero-przymiotnikowego systemu wyborczego, w czym pozostawał w zgodzie z większością Koła i zwolennikiem łączenia reformy z powiększeniem autonomii Galicji. Po uchwaleniu reformy wyborczej do Rady Państwa brał udział w rokowaniach nad reformą wyborczą sejmu galicyjskiego jako członek komisji reformy wyborczej. 20 IX 1908 r. został wybrany przewodniczącym nowej komisji, ale 28 XII 1910 r. złożył referat komisji w sejmie, a 12 I 1911 r. jej przewodnictwo. Szczytowym osiągnięciem jego kariery w monarchii austro-węgierskiej było stanowisko ministra kolei w gabinecie Bienertha (9 I – 24 VI 1911). Jak sam pisze w pamiętnikach, głównym celem jego działalności na tym stanowisku było, mimo sprzeciwu sfer wojskowych i finansowych Wiednia, przeprowadzenie decentralizacji i komercjalizacji kolei oraz polonizacja administracji na terenie Galicji. Jako przywódca Narodowej-Demokracji G. wziął czynny udział w rozgrywce politycznej na tle reformy wyborczej do sejmu, w walce pomiędzy utworzonym przez namiestnika Bobrzyńskiego blokiem (stańczycy, ludowcy, demokraci bezprzymiotn.) a antyblokiem (endecy, podolacy). Główny cel antybloku, obalenie Bobrzyńskiego, osiągnięty został przy pomocy biskupów. W czasie rządów namiestnikowskich Korytowskiego, G. doprowadził do uchwalenia ostatecznego projektu reformy wyborczej, zachowującej kurialność i nie różniącej się zasadniczo od projektów Bobrzyńskiego.

Choć G. był oficjalnie przywódcą Narodowej Demokracji (po objęciu prezesury Koła przewodniczącym stronnictwa został zresztą Jan Gwalbert Pawlikowski), stanowisko jego w stronnictwie nie było dominujące. Reprezentował on kierunek najbardziej lojalny wobec monarchii, przeciwny był tworzeniu tajnych organizacji, stronnictwo zaś traktował nie jako wszechpolskie, a jedynie jako pokrewne endecji innych zaborów. Mimo propozycji nie chciał wstąpić do Ligi Narodowej, co osłabiało jego pozycję, gdyż po wyborze jego na prezesa Koła w prezydium stronnictwa zdecydowaną przewagę uzyskali członkowie Ligi ze St. Grabskim na czele. Różnice pomiędzy nimi a G-m ujawniły się np. w sprawie stosunku do neoslawizmu, gdyż G. był przeciwny udziałowi przedstawicieli galicyjskiej endecji w zjeździe słowiańskim w Pradze w 1908 r. Gwałtowne zaostrzenie stosunku endecji do Bobrzyńskiego (rezolucja zjazdu stronnictwa w 1910 r.) było dziełem raczej Grabskiego niż G-ego. W okresie tworzenia się orientacji G. był przeciwny Trójprzymierzu, ale nie stanął po stronie Rosji jak politycy Ligi. Ogólnie można powiedzieć, że reprezentował on w stronnictwie kierunek bardziej parlamentarny, podczas gdy posiadająca ogromne wpływy Liga działała za kulisami i przy użyciu różnych środków. Pewne rozdźwięki wystąpiły także na zebraniu zarządu stronnictwa, zwołanym zaraz po wybuchu wojny w 1914 r.

Na zebraniu tym postanowiono przetworzyć Radę Narodową w Centralny Komitet Narodowy (C.K.N.), który miał być narzędziem Narodowej Demokracji, ale w każdym razie stanowił pewne ustępstwo na rzecz orientacji austriackiej. W skład C.K.N. wszedł także G. Po rokowaniach z Komisją Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych utworzony został 16 VIII 1914 r. Naczelny Komitet Narodowy (N.K.N.), w którym na 40 członków było 12 endeków, wśród nich także G. Udział endecji w N.K.N. rozbił się jednak wkrótce na sprawie legionu wschodniego i 13 X 1914 r. G. wystąpił z jego szeregów. W l. 1915 i 1916 składał on jeszcze deklarację austrofilizmu (np. 25 X 1915), ale od r. 1917 działalność jego kierowała się coraz wyraźniej przeciwko orientacji austriackiej. Np. w listach do prezesa Koła, Bilińskiego, z 15 i 25 IV 1917 r. występował przeciwko polityce Koła i N.K.N. Tym niemniej jeszcze w maju 1917 r. wśród innych wniosków, przedstawionych przez poszczególne partie, przedłożył także swój, który przewidywał utworzenie Polski pod rządami dynastii habsburskiej. Orientacja austriacka wobec zaborczości Niemiec traciła coraz wyraźniej grunt pod nogami, a przejawiało się to także w rozpadzie polskich organizacji parlamentarnych. 4 IX 1917 r. doszło do faktycznego rozpadu Pol. Koła Sejmowego, gdy wyszli z niego m. i. endecy z G-m na czele. Dalszą konsekwencją były wypadki łączące się z pokojem brzeskim. Jeszcze przed jego zawarciem G. w imieniu Koła Polskiego jako jego wiceprezes przedłożył premierowi Seidlerowi interpelację (23 I 1918), 11 II wystosował list do cesarza, protestujący przeciw warunkom pokoju, odesłał tytuł tajnego radcy i ordery, a jego stosunki z władzami austriackimi zaostrzyły się do tego stopnia, że pozostawał pod nadzorem policji. W kwietniu 1918 r. Koło Polskie zostało rozbite przez wystąpienie endeków z G-m na czele i socjalistów. Jednocześnie ze strony Narodowej-Demokracji widoczne były próby zbliżenia do Słowian: w maju G. prowadził pertraktacje z politykami czeskimi w Pradze w sprawie Śląska Cieszyńskiego, a następnie nawiązał kontakty ze Słowianami południowymi, biorąc udział w konferencji w Lublanie.

Coraz widoczniejsza klęska państw centralnych powodowała zmianę taktyki wszystkich partyj, w tej liczbie także endecji, która przygotowywała się do objęcia władzy w mającym powstać państwie polskim. G. przedstawił 2 X w Radzie Państwa razem z Daszyńskim i Tertilem wniosek atakujący proaustriacką politykę konserwatystów, a 15 X na posiedzeniu delegacyj wspólnych zaproponował utworzenia komisji likwidacyjnej polsko-austriackiej. Zaraz potem wyjechał do Warszawy, gdzie wszedł w skład rządu Świeżyńskiego jako minister spraw zagr. (23 X – 4 XI), w którym był autorem 4-przymiotnikowego prawa wyborczego, ogłoszonego przez rząd Moraczewskiego w parę tygodni po ustąpieniu rządu Świeżyńskiego. Brał też udział w organizowaniu krakowskiej Komisji Likwidacyjnej i lwowskiej Komisji Rządowej jako nadkomisarz rządowy, które miały za zadanie przejmować władzę od urzędów austriackich. Powrót Piłsudskiego i wymykanie się władzy z rąk endecji wywołało gwałtowną opozycję wobec rządu Moraczewskiego (przemówienie na wiecu 15 XI). W styczniu 1919 r. G. został wysłany do Rumunii, gdzie uzyskał zgodę rządu rumuńskiego i delegata Francji na zgromadzenie wojsk polskich w Konstantynopolu, Odessie i Besarabii i przemarsz ich przez Rumunię do Polski.

W r. 1919 zasiadł w sejmie z ramienia Związku Ludowo-Narodowego (Z.L.N. nowa nazwa Narodowej Demokracji). Był prezesem Rady Naczelnej stronnictwa, a po ustąpieniu Korfantego prezesem klubu sejmowego w dwóch pierwszych sejmach. W sejmie pełnił różnego rodzaju funkcje, jak przewodniczącego komisji skarbowo-budżetowej i konstytucyjnej. 1 VII 1920 r. wszedł w skład Rady Obrony Narodowej jako zastępca Dmowskiego, który w Radzie reprezentował endecję. Jednakże wkrótce Dmowski, a po nim G. złożyli mandaty.

Jako prezes klubu Z.L.N. przedłożył w r. 1921 projekt konstytucji ze strony swojego stronnictwa, a na plenum Sejmu z projektu konstytucji referował dział o obowiązkach i prawach obywateli polskich. Ponadto był referentem ustawy o obywatelstwie polskim, o wymianie i stemplowaniu koron, inicjatorem Państw. Rady Kolej., wnioskodawcą szeregu ustaw z dziedziny skarbowości, gospodarki i kwestii robotniczej. Poza Sejmem przejawiał swoje zainteresowania rodzinną Galicją wsch., objęciem prezesury Tow. Opieki nad Kresami. Podobnie jak przed r. 1914 pisał szereg broszur (częściowo wydanych anonimowo), a ponadto drukiem pojawiło się wiele jego przemówień wygłaszanych w parlamencie.

W r. 1921 odbył podróż do Stanów Zjedn. A.P. w celu agitacji wśród Polonii amerykańskiej. We wrześniu t. r. po dymisji gabinetu Witosa marszałek Trąmpczyński proponował G-emu utworzenie rządu. W r. 1923 brał udział w rokowaniach z Piastem i w imieniu Z.L.N. podpisał tzw. pakt lanckoroński, który doprowadził do utworzenia rządu Witosa 28 V 1923 r. W rządzie tym G. objął tekę ministra wyznań relig. i oświecenia publiczn. oraz wicepremiera, którą dzierżył jednak tylko do 14 IX, gdy ustąpił urażony pozbawieniem go wicepremierostwa. Po dymisji powrócił na stanowisko leadera klubu narodowo-demokratycznego. Jak poprzednio w r. 1923, tak i w r. 1926 odegrał pewną rolę przy tworzeniu drugiego rządu koalicyjnego Narodowej Demokracji, chrześcijańskiej demokracji, N.P.R. i Piasta, w którego skład jednak nie wszedł. Po przewrocie majowym znalazł się w opozycji wobec nowych rządów. W l. 1928–35 zasiadał w Senacie, w którym stanął także na czele grupy narodowo-demokratycznej. Należał do starszej grupy polityków endeckich, których rola w l. trzydziestych uległa wyraźnemu zmniejszeniu na rzecz elementów faszystowskich. We wrześniu 1939 r. wyjechał ze Lwowa autem ku granicy rumuńskiej, uległ jednak potłuczeniu w wypadku i został zatrzymany przez władze radzieckie. Odtąd losy jego nie są dokładnie znane. Zmarł prawdopodobnie w r. 1943.

Enc. XX w.; W. Ilustr. Enc. Gutenberga; Enc. Prawa, 1926; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; – Buszko J., Sejmowa reforma wyborcza, W. 1956; Feldman W., Stronnictwa i programy polityczne Galicji, Kr. 1907; Próchnik A., Pierwsze piętnastolecie Polski niepodległej, W. 1957; (Bobrzyński M.), Wskrzeszenie państwa polskiego, Kr. 1920, 1925; Srokowski St., N.K.N., Kr. 1921; Rzepeccy T. i W., Sejm i Senat Rzpltej Polskiej, 1922–7, P. 1923; Rzepecki T., Sejm Rzpltej Polskiej 1919 r., P. 1920; Taylor E., Historia rozwoju ekonomiki, P. 1958 II; – Biliński L., Wspomnienia i dokumenty, W. 1924; Bobrzyński M., Z moich pamiętników, Wr. 1957; Daszyński I., Pamiętniki, Kr. 1925–6; Głąbiński St., Wspomnienia polityczne, Pelplin 1939; Listy z Rosji do gen. Sikorskiego, Wyd. St. Kot, Londyn 1955; Studnicki W., Z przeżyć i walk, W. 1928; – Grabski St., Wśród walk i przemian (Rkp. przygotowany do druku i udostępniony przez prof. H. Wereszyckiego).

Adam Galos